Ο Λόγος και το Πνεύμα στους Προφήτες

 Ο Λόγος του Θεού όμως, όπως και το πνεύμα Του δεν αφορούν μόνον στη δημιουργία αλλά και στην αποκάλυψη του Θεού. Ο Θεός αποκαλύπτεται στους ανθρώπους διδάσκων, εντελλόμενος, καθοδηγών. Αυτό γίνεται βεβαίως κυρίως με τους Προφήτες αν και κάποτε, όπως συνέβη στο Σινά με τις Εντολές (Εξ. 20) αυτό μπορούσε να συμβεί και αμεσότερα.

 Οι Προφήτες , πνευματικοί ταγοί του Ισραήλ, δέχονται τον Λόγο, ως πνοή του Πνεύματος η οποία τους οδηγεί στην ίδια πάντοτε αποστολή: την πνευματική καθοδήγηση του Λαού του Θεού στη μετάνοια και την επιστροφή σ’ αυτόν.

 «Πνεῦμα κυρίου ἐπ᾿ ἐμέ, οὗ εἵνεκεν ἔχρισέ με· εὐαγγελίσασθαι

 πτωχοῖς ἀπέσταλκέν με, ἰάσασθαι τούς συντετριμμένους τῇ καρδίᾳ,

 κηρύξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν και τυφλοῖς ἀνάβλεψιν, καλέσαι

 ἑνιαυτόν κυρίου δεκτόν καί ἡμέραν ἀνταποδόσεως, παρακαλέσαι

 πάντας τούς πενθοῦντας (. . . ) (Ησ. 61, 1-2).

(Πνεύμα Κυρίου βρίσκεται πάνω μου και εξαιτίας αυτού έχω χρισθεί προφήτης. Με έστειλε να ευαγγελισθώ τους φτωχούς, να γιατρέψω αυτούς που έχουν συντριμένη την καρδιά, να κηρύξω ελευθερία για τους αιχμαλώτους και ανάβλεψη για τους τυφλούς, να φανερώσω πώς ο καιρός είναι πρόσφορος για μετάνοια και η ανταπόδοση είναι κοντά, να παρηγορήσω όλους που πενθούν.)

 Με την έννοια αυτή, ο Θεός παιδαγωγεί δια των Προφητών, που είναι δέκτες του Λόγου Του και ερμηνευτές του Πνεύματός Του, προς την τελική, μεσσιανική αποκάλυψή Του εν Χριστώ και είναι αυτός ο λόγος που οι Προφήτες του Ισραήλ είναι και πνευματικοί πατέρες και άγιοι της Καινής Διαθήκης, της Εκκλησίας του Χριστού, του νέου Ισραήλ, για τον οποίο, τελικά, προφητεύουν.

Η Σοφία του Θεού κατά την Π.Δ.

 Εξετάζουμε το θέμα της Σοφίας διότι εκτός της εμφανούς σημασίας της στα παλαιοδιαθηκικά κείμενα, της κοινής της σημασίας ως πρακτικής βιοσοφίας ή ως πολιτικής και στρατιωτικής τέχνης, καθώς και επιστημονικοτεχνικής δεξιότητας, έχει και μιά δεύτερη ασυγκρίτως πνευματικότερη διάσταση. Πρόκειται για την μεταγενέστερη ταυτισή της αφενός με τον Χριστό, Υιό και Λόγο του Θεού, ήδη στην καινοδιαθηκική εποχή (Επιστολές προς Κολοσσαείς, προς Εβραίους, Α΄ Κορινθίους) όπου αίφνης ο Χριστός αποκαλείται «Θεοῦ δύναμις καί Θεοῦ σοφία» (A΄ Κορ. 1, 23). Η Σοφία του Θεού άλλοτε θα ταυτισθεί, αφετέρου, με το Πνεύμα, κυρίως στην συρο-παλαιστινιακή παράδοση. Για παράδειγμα ο Θεόφιλος Αντιοχείας (Προς Αυτόλυκον Β΄ 19) γράφει πώς

 «ἔχων οὖν ὁ Θεός τόν ἑαυτοῦ λόγον ἐνδιάθετον ἐν τοῖς ἰδίοις σπλάγχνοις, ἐγέν-

νησεν αὐτόν μετά τῆς ἑαυτοῦ σοφίας ἐξερευξάμενος πρό τῶν ὅλων [. . .] Οὐ γάρ ἦσαν οἱ

προφῆται ὅτε ὁ κόσμος ἐγίνετο, ἀλλά ἡ σοφία ἡ ἐν αὐτῷ οὖσα ἡ τοῦ Θεοῦ καί ὁ λόγος ὁ

ἅγιος αὐτοῦ ὁ ἀεί συμπαρών αὐτῷ»

(έχοντας λοιπόν ο Θεός τον Λόγο Του ενδιάθετο εντός Του, τον εγέννησε με τη Σοφία Του, εξάγοντας τον από εντός Του πριν απ΄την ύπαρξη όλων των άλλων όντων (...) διότι δεν υπήρχαν οι προφήτες όταν δημιουργούνταν ο κόσμος, αλλά υπήρχε μόνο η Σοφία του Θεού που υπάρχει εντός Του και ο άγιος Λόγος Του που πάντοτε παρευρίσκεται μαζί Του)

 Και παρακάτω (Β΄, 15) :

 «῾Ωσαύτως καί αἱ τρεῖς ἡμέραι πρό τῶν φωστήρων γεγονυῖαι τύποι εἰσι τῆς τριάδος, τοῦ Θεοῦ καί τοῦ λόγου αὐτοῦ καί τῆς σοφίας αὐτοῦ»

(παρόμοια και οι τρεις μέρες που προϋπήρξαν των αστέρων είναι τύποι της Τριάδος, δηλαδή του Θεού και του Λόγου Του και της Σοφίας Του) 

 Κατόπιν τούτων εισερχόμαστε στη σύντομη εξέταση του θέματος της Σοφίας του Θεού στα σχετικά βιβλία της Π.Δ. Αρχίζουμε με τις Παροιμίες. ΄Ηδη το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου η Σοφία εμφανίζεται προσωποποιημένη, να καλεί «ἐν πλατείαις», και «ἐν πύλαις», τους πιστούς της στην βαθύτερη γνωριμία των πολυποικίλων νοημάτων της. Αφού αριθμήσει τα αμέτρητα προτερήματά της προχωρεί η Σοφία (8, 22-31) σε μια αυτογενεαλόγησή της σ’ ένα χωρίο το οποίο έλαβε δραματική σημασία κατά την περίοδο των αρειανικών ερίδων, λόγω των αντιθέτων ερμηνειών του από μέρους του Αρείου και του Μ. Αθανασίου :

 «κύριος ἔκτισέν με ἀρχήν ὁδῶν αὐτοῦ εἰς ἔργα αὐτοῦ,

 πρό τοῦ αἰῶνος ἐθεμελίωσέν με ἐν ἀρχῇ,

 πρό τοῦ τήν γῆν ποιῆσαι καί πρό τοῦ τάς ἀβύσσους ποιῆσαι,

 πρό τοῦ προελθεῖν τάς πηγάς τῶν ὑδάτων,

 πρό τοῦ ὄρη ἑδρασθῆναι,

 πρό δέ πάντων βουνῶν γεννᾶ με

 κύριος ἐποίησεν χώρας καί ἀοικήτους

 καί ἄκρα οἰκούμενα τῆς ὑπ᾿ οὐρανόν

 ἡνίκα ἡτοίμαζεν τόν οὐρανόν, συμπαρήμην αὐτῷ

 καί ὅτε ἀφώριζεν τόν ἑαυτοῦ θρόνον ἐπ᾿ ἀνέμων

 ἡνίκα ἰσχυρά ἐποίει τά ἄνω νέφη,

 καί ὡς ἀσφαλεῖς ἐτίθει πηγάς τῆς ὑπ᾿ οὐρανόν

 καί ἰσχυρά ἐποίει τά θεμέλια τῆς γῆς,

 ἥμην παρ᾿αὐτῷ ἁρμόζουσα

 ἐγώ ἤμην ᾗ προσέχαιρεν.

 καθ᾿ ἡμέραν δέ εὐφραινόμην ἐν προσώπῳ αὐτοῦ ἐν

 παντί καιρῷ,

 ὅτε εὐφραίνετο τήν οἰκουμένην συντελέσας

 καί ἐνευφραίνετο ἐν υἱοῖς ἀνθρώπων»