Παράλληλα στήν Ἀνατολή ἔχουμε ἀδιάσπαστη συνέχεια τῆς Ρωμαϊκῆς συνειδήσεως μέχρι καί τοῦ τελευταίου αὐτοκρά­τορος, ἐξοβελισμό τῆς Λατινικῆς γλώσσης καί ἐξελληνισμό τῆς αὐτοκρατορίας μέ κεντρικά στοιχεῖα πού συνδέουν τους ὑπη­κόους της τήν ὀρθόδοξη παράδοση, τήν ἑλληνική παιδεία καί γλῶσσα καί τήν συνείδηση τοῦ Ρωμαίου πολίτη.

Μέ τήν ἀθρόα ἐξάπλωση τῶν Ἀράβων οἱ ὁποῖοι ἔφτασαν μέχρι καί τήν Ἰβηρική χερσόνησο, ἔχουμε γιά πρώτη φορά ἀπό τήν κατάλυση τῆς Δυτικῆς Ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας ἐπαφή τῶν Φραγκογερμανῶν μέ τά μεταφρασθέντα στήν Λατινική ἀπό τά Ἀραβικά, κείμενα τῶν Ἑλλήνων συγγραφέων. Τόν 13ο αἰ. μετα­φρά­­­ζε­ται ὁ Ἀριστοτέλης, ὁ Πλάτων, ὁ Γαληνός, ὁ Ἱπποκράτης, ὁ Πτο­λε­μαῖος κ.ἄ.

Μέ τήν ἐμφάνιση στήν Δύση τοῦ Ἀριστοτέλους δημιουργεῖ­ται ἡ σχολαστική φιλοσοφικοθεολογία μέ τόν Θωμᾶ τόν Ἀκινάτη πού μετατρέπεται ἡ θεολογία ἀπό πνευματική ἐμπειρία σέ φιλοσοφικό στοχασμό. Ἡ ὑποταγή τῆς θεολογίας στήν φιλοσοφία δημιούργησε μεγαλύτερη ἀπομάκρυνση ἀπό τήν παράδοση τῆς Ἀνατολῆς. Τά δόγματα ὑποβιβάζονται σέ ἀξιωματικές θέσεις ἀκατανόητες καί ἀβίωτες. Ἡ παρουσία τοῦ Θεοῦ παραμερίζεται καί τήν θέση του παίρνει ὁ Πάπας ὡς ἀντιπρόσωπος, ὁ ὁποῖος ἐντέλλεται "ἀλαθήτως" ἐντολές ἠθικοῦ περιεχομένου, ἀπούσης τῆς βιωματικῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ πού ἀναγεννᾶ οὐσιαστικά τόν ἄνθρωπο.

Ἡ ἀλαζονική ἀνάπτυξη πού παρατηρήθηκε στήν Δύση, ὡδήγησε στήν ἐπιθυμία κυριαρχίας ἐπί τῶν ἄλλων. Ἡ Ἀνατολή ἀπέκτησε πεῖρα μέ τίς σταυροφορίες πού ἔγιναν τά αἴτια ἀποδυναμώσεως τῆς αὐτοκρατορίας. Ἀξίζει νά ἀναφερθῆ ὅτι μό­λις οἱ Ρωμηοί ἀνέκτησαν τήν Πόλη τό 1261, ὁ Πᾶπας ἔσπευσε νά προσφέρη σ΄ ὅσους πολεμοῦσαν τόν αὐτοκράτορα Μιχαήλ τόν Παλαιολόγο τήν ἴδια ἄφεση ἁμαρτιῶν ὅπως καί στούς σταυρο­φόρους πού πολεμοῦσαν τούς Μουσουλμάνους. Τόν 14ο αἰ. οἱ Φρά­γκοι προχώρησαν στό σχεδιασμό μιᾶς "τελικῆς λύσεως". Τό σχέδιο, πού εἶχε ὑποβάλλει ὁ Δομηνικανός μοναχός Μπροκάρτους στό βασιλιᾶ τῆς Γαλλίας Φίλιππο τόν ΣΤ προέβλεπε τήν τελει­ωτική ἐξαφάνιση τῶν Ρωμηῶν μέ παιδομάζωμα, βίαιη ἀποκήρυξη τῆς Ὀρθοδοξίας καί ὑποχρεωτική προσχώρηση στό Λατινικό δόγ­μα, κάψιμο ὅλων τῶν βιβλίων πού ὑπερασπίζονταν τό Ἀνατολικό δόγμα καί ἀπαγόρευση τῆς Ἐλληνικῆς γλώσσης σέ συνδιασμό μέ τήν ἀναγνώριση τῆς Φραγκικῆς κυριαρχίας. Δύο αἰῶνες μετά, τό 1562, ἐμφανίζεται ἀπό τόν Γούλφ (Wolf) στό ἔργο του Κόρπους Χιστόριε Μπίζαντίνε (Corpus Historie Byzantinae) γιά πρώτη φορά ὁ ὅρος Βυζαντινός καί καθιερώθηκε μόλις τόν 19ο αἰ. Δέν ὑπῆρξε ποτέ στήν ἱστορία λαός πού ὀνόμαζε τόν ἑαυτό του ἤ τό κράτος του Βυζαντινό.