Ἡ ἐκ νέου ἀνακάλυψη τῶν ἑλληνικῶν συγγραμμάτων ἀπ΄ τήν Δύση ὡδήγησε σέ μιά ἐπανάσταση στήν σκέψη καί θεολογία, διότι ᾿ἔπαυσε ἡ παρουσία τῆς ἐνοικούσης θείας χάριτος. Ἡ κίνηση τῆς ἀναγεννήσεως κατέληξε στά γνωστά ἀποτελέσματα τοῦ Δια­φω­τισμοῦ, Οὐμανισμοῦ, Ρομαντισμοῦ, Ὀρθολογισμοῦ μέ φυσικές συνέπειες τόν ὑλισμό καί ἀθεϊσμό.

Ἡ ἀπομάκρυνση ἀπό τήν ζωή τῶν ἀνθρώπων τῆς ἐμπειρίας τῆς θείας Χάριτος, πού ἐξισορροπεῖ τίς φυσικές δυνάμεις τοῦ ἀνθρωπίνου ὄντος, ὠδήγησε στόν Ἐμπειρισμό, στήν ἐμπιστοσύνη τῶν αἰσθήσεων, τήν παρατήρηση καί τό πείραμα, ὡς προσπάθεια κατανοήσεως ὅλου τοῦ ἐπιστητοῦ καί τῶν φυσικῶν φαινομένων. Ἐδῶ ἑδράζονται ὅλες οἱ σύγχρονες ἐπιστῆμες καί ὁ σύγχρονος πολιτισμός, ὁ ὁποῖος παρόλο πού φαινομενικά θεωρεῖται ἐξυπη­ρε­τικός, ἀποβαίνει "ὁσημέραι" καταστροφικός γιά τήν ἀνθρώ­πινη ὕπαρξη, τίς κοινωνίες καί τήν φύση.

Ἡ ἀδυναμία τῆς παπικῆς Ἐκκλησίας νά τροφοδοτήση πνευματικά τήν ἀναγεννωμένη δυτική κοινωνία προκάλεσε μιά κρίση μέσα στούς ἴδιους τούς κόλπους της. Προσπαθώντας νά ἐπιβάλλη τήν θεολογικοφιλοσοφική θεωρία της στούς πιστούς της δημιούργησε τήν θρησκευτική μεταρρύθμιση τοῦ Λουθήρου, ἡ ἀντιπαράθεση τοῦ ὁποίου ἔφερε τήν ἀντιμεταρρύθμιση τῶν πα­πικῶν. Αὐτή συνίσταται στήν μόρφωση τῶν κληρικῶν, τήν ἵδρυση μοναχικῶν ταγμάτων ὅπως τῶν Ἰησουϊτῶν, οἱ ὁποῖοι ἐπρέσβευαν τήν ἀπόλυτη ὑπακοή στό Πάπα καί γενικά τούς ἀνωτέρους, τήν ἀναβίωση τῆς Ἱερᾶς ἐξετάσεως, τήν ἀπόλυτη αὐθεντία καί τό ἀλάθητο τοῦ παπικῆς ἐξουσίας πού ἐπιβλήθηκε μέ τήν Σύνοδο τοῦ Τριδέντου. Λόγῳ τῆς πιέσεως τῶν καθολικῶν ἔγιναν μεγάλες ἐξεγέρσεις τῶν Διαμαρτυρομένων πού δημιούρ­γησαν τήν ἀνεξαρτοποίηση καί ἰσχυροποίηση τῶν κοσμικῶν ἀρ­χόντων, ταυτοχρόνως δέ τήν ὑποβάθμιση τῆς παπικῆς ἐπιρροῆς.

Ἀπό τήν ἄλλη μεριά ἡ Ρωσική Ὀρθοδοξία πού ἐπί 800 χρόνια ἔφερε τήν παράδοση τοῦ Βυζαντίου σ΄ ὅλες τίς θεολογικές, λατρευτικές καί καλλιτεχνικές ἐκφάνσεις της, παρατηροῦμε τόν 16 αἰ. ὑποβάθμιση τῆς πνευματικότητός της μέ τήν καταδίκη τοῦ ἡσυχασμοῦ στό πρόσωπο τοῦ Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Γραικοῦ, ὁ ὁποῖος ἐκκλήθη ἀπό τόν Τσάρο νά ἀναβαθμίση πνευματικά καί μορφωτικά τήν Ρωσική κοινωνία. Λόγῳ τοῦ ὅτι ἐπεσήμαινε εὐ­θαρ­σῶς τίς οὐτοπίες καί τά σφάλματα τῶν ἡγετῶν τῆς Ἐκκλησίας καί γενικώτερα τῆς Ρωσικῆς κοινωνίας, μή φειδομένου οὐδενός, συκοφαντήθηκε ἀπό τούς ἀντιπάλους του, ἔχασε τήν εὔνοια τοῦ Τσάρου καί φυλακίστηκε μέχρι τό τέλος τῆς ζωῆς του.

῎ Ετσι ἔμεινε ἐλεύθερο τό πεδίο δράσεως καί ἐπιδράσεως τῆς δυτικῆς νοοτροπίας ἐπί τῆς Ρωσικῆς κοινωνίας καί ἐπί Μ. Πέτρου ἔγινε ἡ μεγάλη ἐκδυτικοποίηση τῆς Ρωσίας σέ ὅλους τούς τομεῖς. Παρέλαβε τήν νοοτροπία τῶν Φράγκων σέ ὅτι ἀφοροῦσε τήν Ἀνα­τολική Ρωμηοσύνη, δηλαδή τήν διάκριση τοῦ Ρωμηοῦ ἀπό τοῦ Γραικοῦ, τήν ὑποκίνηση καί ὑποστήριξη τοῦ ἐθνοφυλετισμοῦ, τήν ἵδρυση τῆς Μ. Βουλγαρίας καί τήν ἐκκλησιαστική ἀνεξαρτο­ποίηση, πάντοτε μέσα στά ὅρια τοῦ Πανσλαυισμοῦ. ἔτσι ἡ δυτική ἀντιπαράθεση μέ τήν ἀνατολή ἀπέκτησε καί ἄλλον ὀπαδό, τήν νέα Ρωσική πραγματικότητα.